Stopaj aslen bir vergi ödeme şekli olup, işverenlerce gelir ya da kurumlar vergisine tabi olan bir kazanca ait tutarın, iş yapana ödenmesi sırasında, yasa ile belirlenmiş oranlarca bu tutarın bir kısmının korunarak, iş yapan adına peşin olarak vergi dairesine yatırılması şeklinde gerçekleşen vergileme şeklidir.
Stopajın İngilizce açılaması Witholding, deduction at the source şeklindedir. İlk kez Gelir Vergisi ödemesi ile ortaya çıkan bu vergilendirme şekli günümüzde daha geniş bir alana yayılarak, birçok farklı vergi türünün de bu şekilde ödenmesine kadar ilerlemiştir. Çok basit bir örnek ile açıklamak gerekirse bir fabrikada çalışan kimsenin vergilerinin kendisi tarafından değil, işveren tarafından ücretlerden kesilerek Vergi Dairesi’ne yatırılması şeklidir. Aynı şekilde devlet memurlarının vergileri de maaşlarından kesilerek işverenleri tarafından ilgili vergi dairesine yatırılmaktadır.
Stopaj vergilendirmesinin kullanıldığı alanlar genel olarak Gelir Vergisi olmasına rağmen bunun dışında örnek vermek gerekirse Menkul Sermaye İradı Vergisi’nin de bu şekilde ödenmesi usulü vardır. Bunun amacı olası usul vergi kaçakçılığının önüne geçilmesidir.
Gelir vergisinde, maaş ve ücretlerin vergi borçlarının ödenmesinde, gelir henüz iş yapanın eline geçmeden verginin kesilmesini gerektirir.
Ülkemizde tevkif yani stopaj yolu ile vergileme çok yaygın bir yön
temdir. Bazı durumlarda yıl içinde tevkif yani stopaj yolu ile ödenen vergilerin beyannamelerde hesaplanan vergilerden kesildiğinde ödenecek ekstra bir vergi çıkmayabilir. Aynı şekilde iki kez ödenen vergi nedeni ile vergi iadesine de hak kazanılabilir. Vergi iadesi ile ilgili yazının ilerleyen bölümlerinde daha detaylı belirtiyor olacağız.
Gelir Vergisi Yasası
Gelir vergisi mükellefleri Mart ayı içerisinde, kurumlar vergisi mükellefleri ise Nisan ayı içerisinde ilgili beyannamelerini vermek zorundadırlar. Beyannameler bu ay içerisinde verilirken, beyannameleri verilen vergi çeşitlerinin ilk taksitlerinin de bu ayın sonuna kadar ödenmesi gerekir.
Gelir Vergisi Yasası, Anayasa’nın 75/4. maddesi ile düzenlenmiştir. Bu madde hükmü ile yıllık ve özel beyanname veren kurumların indirim ve istisnalar düşülmeden önceki kurum kazancından hesaplanan kurumlar vergisi düşüldükten sonra kalan kısım menkul sermaye iradı olarak kabul edilmekte ve bu kısım kurumların halka açık olup olmamasına göre kurum bünyesinde aynı yasanın 94/6-b maddesi uyarınca vergi tevkifatına tabi tutulmaktadır. Bakanlar Kurulu kararı ile bu konuda yapılması öngörülen vergi tevkifat oranı halka açık anonim şirketlerde yüzde 10, diğerlerinde ise yüzde 20’dir.
Stopaj yolu ile vergilendirilen Gelir Vergisi’nin en geç ertesi ayın 23. günü akşamına kadar kayıtlı bulunan vergi dairesine uygun beyanname ile ödenmesi şarttır. Burada vergiyi ödeyenler direk mükellef olmasalar dahi, gerçek mükellefler adına işveren olarak bu vergileri ödemeleri gerekmektedir.
Gelir Vergisi Yasası, vergi mükellefi olup stopaj usulü gereğince vergi mükelleflerinin vergi borcunu ilgili vergi dairesine yatırması gereken işveren ya da kurum şu şekilde sıralanabilir:
Kamu İdare ve Müesseseleri
İktisadi Kamu Müesseseleri
Şair Kurumlar
Ticaret Şirketleri
Dernekler
Vakıflar
Dernek ve Vakıfların İktisadi İşletmeleri
Gerçek gelirlerini beyana mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı
Zirai kazançlarını bilanço ya da zirai işletme hesabına göre tespit eden çiftçiler…
Stopaj Yönteminin Şekli ve Kullanılma Amacı
Stopaj yöntemi ile vergilendirmede işveren, iş yapana ücretini ödemeden gerekli vergileri keserek kalan kısmı ödemektedir. Bu hem vergilerinin tahsilinin daha kolay ve garantili bir şekilde gerçekleştirilmesini hem de vergi kaçakçılığının önüne geçilmesini sağlamak amacı ile düşünülmüş bir yöntemdir. Aynı şekilde bu işlem maliye idaresinin ve vergi mükelleflerinin de vergi ödeme ve kontrol konusunda işlerini kolaylaştırmaktadır. Verginin kazancın doğuşunun hemen ardından işverence direk vergi dairesine iletiliyor olması iş yapanda yani mükellefte oluşacak psikolojik baskıyı da azaltmaktadır.
Gelir Vergisi Stopaj Oranları
Gelir Vergisi Stopaj Oranları ile hangi verginin ne kadar bir yüzdelik pay ile ödediğini hesaplayabileceğimiz oranlar listedeki gibi sıralanmıştır. Buradan hangi verginin hangi yasa bendi ile ne kadar yüzde ile hesaplandığını görmemiz mümkündür. Birkaç örnek vermek gerekirse:
Yıllara yaygın inşaat ve onarım işi yapanlara ödenen istihkak bedellerinden %3 oranında stopaj kesildiğini ve bu kesintinin yasanın 94/3 bendinde okunabileceği bilinmektedir.
Listeye göre dar mükellefiyete tabi olanlara, telif ve patent haklarının satışı dolayısı ile yapılan ödemelerden ise (2009/14592 sayılı BKK ile 03.02.2009´dan itibaren) %20 oranında stopaj kesildiği bilinmektedir.
Tam mükellef kurumlar tarafından, tam mükellef gerçek kişilere gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara ve bu vergilerden muaf olanlara dağıtılan 75. maddenin 2. fıkrasının 1,2 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı kar paylarından (Karın sermayeye ilavesi kar dağıtımı sayılmaz) % 15 oranında stopaj kesilecektir.
Beyanname Üzerinden Hesaplanan Verginin Mahsup Edilmesi
Yıllık beyanname ile beyan edilen gelir veya kurumlar kazancına istinaden hesaplanan vergilerden yıl içinde tevkif (stopaj) yolu ile kesilen vergiler mahsup edilir. Ünlü Ekonomist Feridun Güngör bu durumu şu şekilde açıklığa kavuşturmaktadır:
“Örneğin, iş yeri kirası üzerinden kesilen vergiler, beyannamede beyan edilen gelirler üzerinden hesaplanan gelir vergisinden indirilir. Stopaj yoluyla ödenen vergilerin indirilmesinden sonra artan kısım varsa vergi dairesine ödenir. Tevkif yoluyla kesilen vergilerin, yıllık gelir veya kurumlar vergisinden mahsubunda mükelleflerin kendilerinden yapılan vergi tevkifatı ile ilgili olarak kesintiyi yapan vergi sorumlularının adı - soyadı veya unvanını, bağlı olduğu vergi dairesini ve vergi kimlik numaralarını, kesintiye esas alınan brüt tutarlar, kesilen vergileri ve kesinti yapılan dönemleri gösteren bir tabloyu yıllık beyannamelerine eklemeleri yeterlidir. Kesintiyi yapanlarca düzenlenen, kesintinin yapıldığını gösteren belgelerin beyannameye eklenmesi gerekmiyor.“
Güngör’ün yazısının tamamı bu sayfadan okunabilir.
Stopaj yolu ile kesilen vergilerin nakden iade edileceği durumlarda bu tutar 10 milyar lirayı aşmıyorsa şu şekilde bir tablo izlenir:
Ücret ve gayrimenkul sermaye iradına ilişkin olması halinde ücretlere ilişkin olarak işveren tarafından verilen ve kesintinin yapildiğini gösteren yazının, gayri-menkul sermaye iradına ilişkin olarak kira kontratının,
Menkul sermaye iradına ilişkin olarak kesintiyi yapan bankalar, özel finans kurumları, aracı kurumlar ve diğer kurumlar tarafından düzenlenen ve vergi kesintisinin yapıldığını gösteren belgenin,
Serbest meslek kazancına ilişkin olarak vergilerin sorumlu adına tahakkuk ettiğini gösteren ilgili saymanlık yazısının,
Ticari kazançlar ve zirai kazançlara ilişkin olarak tevkif yoluyla kesilen vergilerin vergi sorumlusu tarafından ilgili vergi dairesine ödenmiş olduğuna ilişkin belgenin ilgili kurumca onaylanan bir örneğinin dilekçeye eklenmesi koşuluyla inceleme raporu ve teminat aranmaksızın yerine getirilir.
Vergi denetmenleri iade incelemesini gerçekleştirirken, beyan edilen gelir ya da kurumlar vergisinin doğruluğunu araştırıp, tespit ederler. Bunun anlamı da incelenecek olan sadece iadeye konu olan stopaj değil aynı zamanda bahsi geçen mükellefin beyanına etki edebilecek olan bütün işlemlerin incelenmesidir. Bu durum yasanın 252 Seri No’lu tebliğinde açıklığa kavuşturulmuştur.
Commentaires